پویایی و ایستایی نظام هستی از دیدگاه مولوی بلخی

مبحث حرکت و تغیّر در اجزای عالم از دیرباز مورد توجه عموم حکما به ویژه حکمای مسلمان قرار گرفته است. در اندیشۀ مولانا، تمام اجزای عالم در حرکت و تکاپوی مستمر است و این حرکت هم در ظواهر پدیده­ها و هم در باطن هستی سریان دارد. پدیده‌های عالم، حیات و شعور دارند و حرکت آنها نشانه­ زندگی و شعور و ادراک آنهاست. به نظر مولانا باطن هیچ پدیده­ای ساکن نیست، سکون­ و رکودی که در ظاهر پدیده­ها مشاهده می­شود، تصوری بیش نیست. تنها مستان حق مانند انبیای الهی، توان ادراکِ حرکتِ هوشمند اجزای هستی را دارند. مولانا سبب جنبش و تسبیح هستی را به اجرای هدفمند اوامر الهی ربط می­دهد. چنان که عنصر باد هوشمندانه تحت فرمان سلیمان، و کوه و سنگ هم­آواز داوود می­شود. به زعم مولانا تمام حرکات این عالم از حقیقتی پایدار و مافوق حرکت و سکون موسوم به «بحر، خلوتگاه حق، جهان صلح یکرنگ و...» نشأت گرفته است. همۀ پدیده­های بی­قرار و در حرکت تنها با رسیدن به خلوتگاه حق، آرام می­گیرند.